Zmiany zwyrodnieniowe stawów charakteryzują się zmianami patologicznymi i starciem chrząstki stawowej, zmianami wytwórczymi w podchrzęstnej warstwie kości, zaburzeniami zawartości stawów, a także zmianami zapalnymi w otaczających staw tkankach miękkich. Zmiany zwyrodnieniowe dotyczą głównie kręgosłupa, stawu barkowego, biodrowego i kolanowego. W zakresie tkanek miękkich mamy do czynienia z usidleniem nerwów (neuropatie), zapaleniem ścięgien i pochewek ścięgnistych, oraz bolesnością przyczepów ścięgien i powięzi. Celem nowoczesnej rehabilitacji są działania profilaktyczne niedopuszczające do narastania i utrwalania deformacji.
Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
Najczęściej zmiany zwyrodnieniowe dotyczą odcinka lędźwiowego lub szyjnego. Mogą one przebiegać bez bólowo lub powodować dolegliwe reakcje bólowe jak postrzał (lumbago) lub rwa kulszowa. Przyczyną tych zmian jest najczęściej zużywanie się struktur kręgosłupa poddawanego w ciągu życia znacznym przeciążeniom. Bóle krzyża są najczęściej wywołane wypadaniem jądra miażdżystego krążków miedzykręgowych (dyskopatie) i jego przemieszczania się wywierającego ucisk na korzenie nerwowe. Przepukliny dyskowe pojawiają się najczęściej w odcinku lędźwiowym. W przewlekłej dyskopatii pojawiają się bóle karku i pleców, promieniujące do kończyn, nasilające się po wysiłku i gwałtownych ruchach. Bólom może towarzyszyć upośledzenie czucia, zanik mięśni oraz niedowład ruchowy. W zależności od umiejscowienia dyskopatii a także nasilenia choroby zaleca się odpowiednie ćwiczenia lecznicze, z którymi chory powinien zapoznać się w przychodni rehabilitacyjnej. Zajęcia ruchowe powinny być ukierunkowane na wzmocnienie mięśni działających na część lędźwiową kręgosłupa oraz utrzymujące miednicę w prawidłowym położeniu. Powoduje to poprawę zaburzonej postawy ciała i zwiększa stabilność kręgosłupa. Ćwiczenia powinny być wykonywane codziennie. Szczególnie wskazaną formą ruchu są zajęcia w basenie leczniczym wypełnionym ciepłą wodą. W ciągu całego dnia należy unikać prac wywołujących przeciążenie kręgosłupa, a także starać się go oszczędzać w czasie codziennych czynności.
Zmiany zwyrodnieniowe stawów
Choroba zwyrodnieniowa stawów zwana także artrozą jest procesem degeneracyjnym obejmującym chrząstkę stawową pokrywającą nasadę kości w obrębie stawu. Artroza jest najczęściej chorobą reumatologiczną i w różnie nasilonych postaciach można ją wykryć u 90% ludzi powyżej 40 roku życia. Chociaż zmiany degeneracyjne mogą teoretycznie zając każdy staw, to jednak w praktyce choroba obejmuje najczęściej te stawy, które noszą ciężar ciała przy staniu i chodzeniu – a wiec stawy biodrowe, kolanowe, kręgosłup, także stawy rąk. Proces zwyrodnienia chrząstki stawowej przebiega powoli i etapami. W pierwszej kolejności pojawiają się drobne szczeliny na powierzchni chrząstki. W miarę postępu choroby, chrząstka staje się coraz cieńsza i traci zdolność amortyzacji. Pozbawione odpowiedniej ochrony kości, zaczynają się wzajemnie o siebie ocierać, co prowadzi do zmian degeneracyjnych zarówno w torebce stawowej jak i w budowie kośćca. Pomimo że choroba nie jest uleczalna, to jednak można złagodzić uciążliwe dolegliwości poprzez leczenie farmakologiczne i fizykoterapię. Bardzo ważnym elementem terapii w chorobie zwyrodnieniowej stawów jest poprawa ruchów w stawach, wzmocnienie mięśni wykonujących ruchy w danym stawie, przeciwdziałanie siedzącemu trybowi życia i pogarszaniu przez to sprawności i wydolności fizycznej. Szczególnie ważne są ćwiczenia mięśnia czworogłowego uda, który słabnie w następstwie ograniczonej ruchliwości chorego. W tym celu polecane są szczególnie ćwiczenie na siedząco polegające na wyproście podudzia w stawie kolanowym. Z odpowiednim zestawem ćwiczeń najlepiej zapoznać się w gabinecie rehabilitacyjnym a następnie systematycznie wykonywać je w domu. Bardzo ważnym elementem terapii są codzienne spacery na dystansie nie powodującym zaostrzenia bólu w stawach. Początkowo mogą być to kilkunastominutowe marsze, które stopniowo należy wydłużać do 40-50 min.
Osteoporoza
Osteoporoza, zwana inaczej zrzeszotnieniem kości jest naturalnym procesem utraty substancji kostnej, który pojawia się z wiekiem. W wyniku powolnego tracenia niektórych składników tkanki kostnej (głównie związków wapnia), następuje osłabienie kośćca, w konsekwencji czego zwiększa się podatność na złamania i bolesne urazy. Osteoporoza jest chorobą bardzo rozpowszechnioną i stanowi obecnie duży problem zdrowotny.
Niezwykle istotnym czynnikiem zapewniającym utrzymanie prawidłowej struktury kostnej jest wysiłek fizyczny. Świadczy o tym fakt, że dłuższe unieruchomienie, prowadzi do postępującego zaniku kostnego. Ruch i ćwiczenia fizyczne stymulują wytwarzanie tzw. prądów piezoelektrycznych w tkance kostnej, odpowiedzialnych za prawidłowy proces jej przebudowy. Ponadto wysiłek fizyczny zwiększa wzrost siły mięśniowej oraz usprawnia koordynację ruchową, zapobiegając tym samym upadkom i ryzyku złamań kości. Najbardziej korzystną formą ruchu są marsze, turystyka piesza, wchodzenie po schodach, zajęcia na siłowni, jazda na rowerze, pływanie. Charakter jak i wielkość wysiłku powinny być indywidualnie dopasowane do możliwości i sprawności danej osoby. Przeciwskazaniem mogą być rodzaje aktywności fizycznej wymagające nagłych skrętów, zmian pozycji ciała, skoków, podskoków, np. gry zespołowe czy tenis.
